Grupa narażona jest na ryzyko finansowe obejmujące przede wszystkim:

• ryzyko rynkowe (ryzyko cen surowców i produktów naftowych, ryzyko cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂), ryzyko walutowe, ryzyko stóp procentowych),
• ryzyko płynności,
• ryzyko kredytowe związane z transakcjami finansowymi oraz handlowymi.

W Jednostce Dominującej funkcjonuje Komitet Ryzyka Cenowego i Tradingu, który jest odpowiedzialny za:

• nadzorowanie i koordynację procesu zarządzania ryzykiem cenowym,
• monitorowanie i koordynację działalności tradingowej wymagającej współpracy różnych segmentów.

Kompetencje w zakresie procesu zarządzania ryzykiem walutowym, stopy procentowej oraz ryzykiem kredytowym posiada bezpośrednio Dyrektor ds. Ekonomiczno-Finansowych. Dodatkowo w celu koordynacji i nadzoru nad kluczowymi działaniami w zakresie procesu zarządzania ryzykiem płynności, aranżacji finansowania i zarządzania strukturą zadłużenia w Grupie Kapitałowej LOTOS funkcjonuje Zespół ds. optymalizacji płynności i koordynacji finansowania.

W celu zapewnienia sprawności, efektywności i bezpieczeństwa operacyjnego procesów zarządzania ryzykiem finansowym w Grupie LOTOS S.A. są wyodrębnione obszary: transakcji finansowych („front-office”), analizy i kontroli ryzyka („middle-office”) oraz dokumentacji i rozliczania transakcji („back-office”).

Podstawowymi celami realizowanymi poprzez zarządzanie ryzykiem finansowym są:

• zwiększenie prawdopodobieństwa realizacji celów budżetowych i strategicznych,
• ograniczenie zmienności przepływów pieniężnych,
• zapewnienie krótkoterminowej płynności finansowej,
• maksymalizacja wyniku na zarządzaniu ryzykiem rynkowym przy założonym poziomie ryzyka.

W celu realizacji wymienionych celów w Grupie LOTOS S.A. powstały dokumenty zatwierdzone na odpowiednich szczeblach decyzyjnych. Określają one konieczne ramy dla efektywnego i bezpiecznego funkcjonowania procesu zarządzania ryzykiem finansowym, w tym przede wszystkim:

• metodologię wyznaczania ekspozycji w poszczególnych kategoriach ryzyk,
• dopuszczone instrumenty finansowe,
• sposób oceny zarządzania ryzykiem finansowym,
• limity w zarządzaniu ryzykiem,
• sposób raportowania,
• limity kredytowe.

Jednostka Dominująca monitoruje w sposób ciągły wszystkie ryzyka rynkowe będące przedmiotem zarządzania. Nie jest dopuszczone otwieranie pozycji w ramach ryzyk, które nie wynikają z podstawowej działalności Spółki. Jednostka Dominująca używa płynnych instrumentów pochodnych, które jest w stanie wycenić za pomocą stosowanych powszechnie modeli wyceny. Wycena pozycji bazowej i instrumentów pochodnych odbywa się na podstawie danych rynkowych otrzymywanych od wiarygodnych dostawców.

Od 1 stycznia 2011 roku Jednostka Dominująca wdrożyła zasady rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych w odniesieniu do kredytów walutowych przeznaczonych na finansowanie Programu 10+ wyznaczonych na instrument zabezpieczający dla przyszłych transakcji sprzedaży produktów naftowych denominowanych w USD. W drugim półroczu 2012 roku rozszerzono zakres stosowania rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych poprzez ustanowienie nowych powiązań zabezpieczających w odniesieniu do kredytów walutowych przeznaczonych na finansowanie 10+ wyznaczonych na instrument zabezpieczający dla przyszłych transakcji sprzedaży produktów naftowych denominowanych w USD.

33.1 Ryzyko cen surowców i produktów naftowych

Szczególne znaczenie dla Jednostki Dominującej ma zarządzanie ryzykiem cen surowców i produktów naftowych oraz ryzykiem walutowym.

W chwili obecnej Jednostka Dominująca kontynuuje prace i analizy związane z przygotowaniem nowej polityki zarządzania tym ryzykiem, która w znacznym stopniu związana jest z planami rozwoju działalności tradingowej. Jednocześnie, aby umożliwić realizację części procesów zarządzania ryzykiem cenowym, usprawnić zarządzanie i podnieść bezpieczeństwo operacyjne w zakresie całego obszaru ryzyka cenowego i tradingu spółka rozpoczęła wdrożenie wybranego systemu Energy Trading and Risk Management.

W roku 2012 zawierane były swapy towarowe w powiązaniu ze sprzedażą komponentów asfaltowych po cenach stałych, tak by pierwotny profil ryzyka nie ulegał zmianie, które częściowo rozliczyły się w roku 2012 a częściowo będą rozliczały się w 2013 roku. Na dzień 31 grudnia 2011 roku nie występowały otwarte transakcje towarowe. 

Na dzień 31 grudnia 2012 otwarte swapy towarowe przedstawiały się następująco:

33.2 Ryzyko cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂)

Zarządzanie ryzykiem cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂) odbywa się zgodnie z założeniami zawartymi w „Strategii zarządzania ryzykiem cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂) w Grupie LOTOS S.A.”

Spółka  określa tzw. pozycję bazową, która stanowi różnicę pomiędzy ilością uprawnień (posiadanych oraz estymowanych), a emisją dwutlenku węgla (zrealizowaną oraz estymowaną ) w ramach poszczególnych okresów rozliczeniowych (tzw. faz), dla których przyznawane są uprawnienia do emisji.

Wyznaczany w ramach realizacji procedur zarządzania ryzykiem limit ilościowy na pozycję całkowitą w uprawnieniach (pozycja bazowa skorygowana o pozycję transakcyjną tj. zawarte przez Spółkę transakcje kupna/sprzedaży praw do emisji) definiowany jest w oparciu o ilość przyznanych uprawnień dla danej fazy. Monitorowana przez Spółkę pozycja łączna dla fazy stanowi sumę pozycji całkowitych w poszczególnych latach fazy.

W zależności od sytuacji rynkowej i ustalonych limitów, Spółka kontroluje ryzyko i utrzymuje odpowiednią pozycję łączną w uprawnieniach za pomocą bieżąco zawieranych transakcji finansowych. Limit określający ryzyko straty w odniesieniu do zawieranych transakcji (limit na maksymalną stratę) jest definiowany przez Spółkę w oparciu o jej kapitał własny.

Pozycja bazowa (w tonach) w uprawnieniach do emisji wynosi na dzień 31 grudnia 2012 roku:

W 2012 roku oprócz zarządzania kończącą się fazą II rozpoczęto zarządzanie fazą III przypadającą na lata 2013-2020. II faza obejmuje okres do końca roku 2012, a jej rozliczenie następuje do końca kwietnia 2013 roku w związku z tym w tabelach zawierających informacje na temat pozycji bazowej  jak i instrumentów finansowych pozostawiono podział na dwie fazy.

Ze względu na brak płynności rynku terminowego w horyzoncie do 2020 roku okres zarządzania ryzykiem cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂) w III fazie został ograniczony do końca 2014 roku. Jednakże wraz z upływem czasu kolejne lata będą włączane do zarządzania ryzykiem.

Pozycja bazowa (w tonach) w uprawnieniach do emisji wynosi na dzień 31 grudnia 2011 roku:

W 2012 roku Spółka zawierała transakcje zamiany pomiędzy jednostkami EUA i CER, co było uzasadnione poziomem spreadu pomiędzy tymi uprawnieniami.

Transakcje otwarte w uprawnieniach do emisji na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawiają się następująco:

Transakcje otwarte w uprawnieniach do emisji na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawiają się następująco:

Pozycja całkowita (w tonach) w uprawnieniach do emisji na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawia się następująco:

Na dzień 31 grudnia 2012 roku Grupa LOTOS S.A. posiadała również otwarte transakcje futures CER, które nie zostały uwzględnione w tabeli zawierającej zestawienie otwartych transakcji, natomiast widnieją w tabeli przedstawiającej pozycję całkowitą. Transakcje futures CER zostały zwarte na zakup 620.000 uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂) i posiadają termin rozliczenia w marcu 2013 roku. W związku z faktem, iż Grupa LOTOS S.A. zamierza dokonać rozliczenia tych transakcji poprzez dostawę fizyczną, transakcje te nie zostały wycenione i została zawiązana rezerwa na pokrycie kosztu związanego z tym zakupem.

Pozycja całkowita (w tonach) w uprawnieniach do emisji na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawia się następująco:

Informacje na temat średniorocznych limitów uprawnień przyznanych na poszczególne lata zaprezentowano w Nocie 35 Dodatkowych informacji i objaśnień.

33.2.1 Analiza wrażliwości na ryzyko rynkowe związane ze zmianami cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂)

Na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku Jednostka Dominująca posiadała kontrakty futures na zakup uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂) („EUA”- Emissions Unit Allowance) wycenione w wartości godziwej.

Analiza wrażliwości na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku na ryzyko zmiany cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO₂) przy założeniu zmiany stopy procentowej o 10% (in plus oraz in minus) przedstawia się następująco:

33.3 Ryzyko walutowe

Zarządzanie ryzykiem walutowym odbywa się zgodnie z założeniami zawartymi w „Strategii zarządzania ryzykiem walutowym w Grupie LOTOS S.A.”. Horyzont zarządzania ekspozycją jest związany z wprowadzeniem jako stałego elementu planowania w Spółce budżetu rolowanego na 4 kolejne kwartały. Okres ten przyjmuje się jako podstawę do określenia horyzontu zarządzania ekspozycją. Mapa bazowa pozycji walutowych uwzględnia przede wszystkim wolumeny i formuły cenowe na zakup surowców i sprzedaż produktów, inwestycje, kredyty dewizowe oraz wycenę instrumentów pochodnych, i może być korygowana o współczynnik, który odzwierciedla zmienność cen surowców i produktów naftowych. Strategia zakłada kalkulację następujących limitów:

• limit na pozycję transakcyjną (otwarte transakcje walutowe nie mogą zwiększać pozycji bazowej Spółki i nie mogą przekraczać wolumenu pozycji bazowej),
• limit maksymalnej straty oraz płynnościowy wyrażone są jako procent kapitałów własnych Spółki (limit płynnościowy jest kalkulowany w celu ograniczenia ryzyka związanego z nadmierną kumulacją transakcji finansowych w krótkim okresie, które rozliczając się mogą powodować problemy płynnościowe i operacyjne),
• limity na pozycję walutową całkowitą i globalną brutto dla całego okresu zarządzania, jak również dla podokresów.

Na potrzeby kalkulacji limitów wartości kapitałów własnych są aktualizowane co kwartał. Dodatkowo w sytuacji, gdy strata na zarządzaniu ryzykiem przekroczy ustalone progi w celu niedopuszczenia do istotnego przekroczenia limitu maksymalnej straty ustalonej przez Zarząd Grupy LOTOS S.A. następuje natychmiastowa aktualizacja limitów.
Strategia dopuszcza możliwość konsolidacji zarządzania ryzykiem w Grupie Kapitałowej.

Waluta USD jest używana w kwotowaniach cen rynkowych ropy i produktów naftowych. Z tego też względu uznano, że najwłaściwszą walutą do zaciągania i spłaty długoterminowych kredytów na finansowanie Programu 10+ jest USD, ponieważ efektem takiego działania będzie zmniejszenie strukturalnie długiej pozycji i w konsekwencji strategicznego ryzyka walutowego.

Pozycja bazowa w walutach to wyodrębnione w procesie identyfikacji ryzyka walutowego wszystkie istotne przepływy pieniężne, których wartość wyrażona w walucie funkcjonalnej Grupy LOTOS S.A. w horyzoncie zarządzania ryzykiem zależy od poziomu kursów walutowych, skorygowane o współczynnik odzwierciedlający malejące z czasem prawdopodobieństwo ich realizacji. Do kalkulacji pozycji bazowej włącza się lokaty i kredyty, a wyłącza transakcje walutowe.

Pozycja bazowa w walutach na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawia się następująco:

Pozycja bazowa w walutach na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawia się następująco:

Grupa LOTOS S.A. aktywnie zarządza swoją pozycją walutową, kształtując ją w zależności od przewidywanego rozwoju sytuacji rynkowej.

Transakcje walutowe otwarte na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawiają się następująco:

Transakcje walutowe otwarte na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawiają się następująco:

Spółki Grupy Kapitałowej Grupy LOTOS S.A. dokonywały transakcji zabezpieczających przed ryzykiem związanym ze zmianą kursów wymiany walut oraz transakcji zabezpieczających kurs wymiany USD w związku z zakupem obligacji od spółki z Grupy Kapitałowej LOTOS.

W skład wymiany walutowej SWAP wchodzą dwie transakcje, które w niniejszym dokumencie zostały odpowiednio przypisane do pozycji kupna lub sprzedaży w kategorii „Swap walutowy”.

Pozycja całkowita Jednostki Dominującej w poszczególnych walutach na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawia się następująco:

Pozycja całkowita Jednostki Dominującej w poszczególnych walutach na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawia się następująco:

33.3.1 Analiza wrażliwości na ryzyko rynkowe związane ze zmianami kursów walut

Analiza wrażliwości na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku na ryzyko walutowe Grupy wraz z wpływem na wynik finansowy przy założeniu zmiany kursów USD/PLN i EUR/PLN o 4% (in plus oraz in minus) oraz wszystkich innych zmiennych na poziomie stałym przedstawia się następująco:

33.4 Ryzyko stopy procentowej

Mapa bazowa pozycji w stopie procentowej związana jest z przepływami pieniężnymi, których wysokość zależy od poziomu stóp procentowych w przyszłości, w szczególności wynika z przewidywanego harmonogramu spłat kredytu na finansowanie zapasów oraz finansowanie Programu 10+ i wynikającą z tego wysokością odsetek ustalanych na podstawie zmiennej stopy LIBOR USD. Struktura limitów bazuje na współczynniku zabezpieczenia wartości nominalnej pozycji bazowej. W długim horyzoncie efekt częściowego zabezpieczenia został osiągnięty poprzez wybór stałej stopy dla subtranszy SACE w ramach kredytu inwestycyjnego na Program 10+, patrz Nota 28  Dodatkowych informacji i objaśnień.

Z dniem 30 czerwca 2011 roku zgodnie z zapisami umowy na finansowanie Programu 10+ wygasł obowiązek utrzymywania określonego współczynnika zabezpieczenia ryzyka stopy procentowej, który dotyczy ryzyka zmiennej stopy LIBOR USD dla kredytu na finansowanie Programu 10+.

Pozycja bazowa w stopie procentowej oznacza wszystkie istotne pozycje zależne od poziomu stóp procentowych, wyodrębnione w procesie identyfikacji ryzyka stopy procentowej.

Pozycja bazowa w stopie procentowej na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawia się następująco:

Na dzień 31 grudnia 2012 roku Spółka posiada otwarte transakcje zabezpieczające:

Transakcje otwarte na stopę procentową na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawiają się następująco:

Transakcje otwarte na stopę procentową na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawiają się następująco:

Pozycja całkowita w stopie procentowej na dzień 31 grudnia 2012 roku przedstawia się następująco:

Pozycja całkowita w stopie procentowej na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawia się następująco:

33.4.1 Analiza wrażliwości na ryzyko rynkowe związane ze zmianami stóp procentowych

Analiza wrażliwości na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku na ryzyko zmiany stopy procentowej Grupy przy założeniu zmiany stopy procentowej o 0,2% (in plus oraz in minus) przedstawia się następująco:

33.5 Ryzyko płynności

Proces zarządzania ryzykiem płynności w Grupie LOTOS S.A. polega na monitorowaniu prognozowanych przepływów pieniężnych i portfela aktywów i pasywów finansowych, a następnie dopasowywaniu zapadalności aktywów i pasywów, analizie kapitału obrotowego, optymalizacji przepływów w ramach Grupy oraz ścisłej współpracy z obszarami biznesowymi w celu bezpiecznej i efektywnej alokacji posiadanej płynności.

W roku 2012 w Grupie została wdrożona usługa cash-poolingu rzeczywistego dla większości krajowych podmiotów zależnych. Struktura jest na bieżąca zarządzana przez Grupę LOTOS S.A. pod kątem optymalizacji płynności i salda odsetek.

Płynność w horyzoncie budżetowym monitorowana jest w przekroju Grupy na bieżąco w ramach zarządzania ryzykiem finansowym. Płynność w okresie średnio - i długoterminowym monitorowana jest w ramach procesu planowania, który wspomaga tworzenie wieloletniej strategii finansowej.

W obszarze ryzyka finansowego obok aktywnego zarządzania ryzykiem rynkowym, Spółka stosuje następujące zasady w zakresie płynności:

• brak depozytów zabezpieczających w handlu instrumentami pochodnymi na rynku pozagiełdowym,
• ograniczenie możliwości wcześniejszego rozwiązania transakcji finansowych,
• limity w zakresie mało płynnych kasowych instrumentów finansowych,
• limity kredytowe dla partnerów transakcji finansowych i handlowych,
• zapewnienie odpowiedniej jakości i zróżnicowania dostępnych źródeł finansowania,
• procesy kontroli wewnętrznej oraz efektywność organizacyjna zapewniająca szybkie działanie w warunkach awaryjnych.

Poniżej zaprezentowano informacje o kontraktowych terminach zapadalności zobowiązań finansowych według stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz 31 grudnia 2011 roku.

Analiza wymagalności pochodnych instrumentów finansowych według stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku przedstawia się następująco:

33.6 Ryzyko kredytowe

Zarządzanie ryzykiem kredytowym partnerów transakcji finansowych polega na kontroli wiarygodności finansowej obecnych i potencjalnych partnerów tych transakcji oraz na monitorowaniu ekspozycji kredytowej w stosunku do przyznanych limitów. Partnerzy transakcji muszą posiadać odpowiedni rating przyznany przez wiodące agencje ratingowe, bądź posiadać gwarancje instytucji spełniających wymóg minimalnego ratingu. Grupa zawiera transakcje finansowe z renomowanymi firmami o dobrej zdolności kredytowej oraz stosuje dywersyfikację instytucji, z którymi współpracuje.

Na dzień 31 grudnia 2012 roku koncentracja ryzyka u pojedynczego partnera transakcji finansowych nie przekraczała wartości 26.073 tys. zł (0,13% sumy bilansowej Grupy), z kolei na dzień 31 grudnia 2011 roku była to kwota: 3.063 tys. zł. (0,015% sumy bilansowej Grupy).

W zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym partnerów transakcji handlowych Grupa poddaje wszystkich klientów, którzy wnioskują o przyznanie limitów kredytowych procedurom weryfikacji ich wiarygodności finansowej i w zależności od jej oceny przyznawane są odpowiednie limity.

Jednostka Dominująca określa wytyczne w zakresie procesu zarządzania ryzykiem kredytowym partnerów handlowych w celu utrzymywania odpowiednich standardów w zakresie analizy kredytowej oraz bezpieczeństwa operacyjnego procesu w przekroju całej Grupy.

Miarą ryzyka kredytowego jest kwota maksymalnego narażenia na ryzyko dla poszczególnych klas aktywów finansowych. Wartości księgowe aktywów finansowych reprezentują maksymalną ekspozycję kredytową.

Maksymalna ekspozycja na ryzyko kredytowe aktywów finansowych na dzień kończący okres sprawozdawczy wynosiła:

W ocenie Zarządu, ryzyko zagrożonych aktywów finansowych jest odzwierciedlone poprzez dokonanie odpisów aktualizujących ich wartość. Informacje na temat wartości odpisów z tytułu utraty wartości aktywów finansowych zostały przedstawione w Notach 9.2, 9.6, 18.1 Dodatkowych informacji i objaśnień.

Analiza pod kątem koncentracji ryzyka kredytowego w odniesieniu do należności z tytułu dostaw i usług na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku została przedstawiona w Nocie 18 Dodatkowych informacji i objaśnień.

Analiza wiekowania należności przeterminowanych, w przypadku, których nie nastąpiła utrata wartości na dzień 31 grudnia 2012 roku oraz na dzień 31 grudnia 2011 roku została przedstawiona w Nocie 18.1 Dodatkowych informacji i objaśnień.